یَا مَلْجَأَ کُلِّ مَطْرُودٍ

إِلَهِي أَلْبَسَتْنِي الْخَطَايَا ثَوْبَ مَذَلَّتِي وَ جَلَّلَنِي التَّبَاعُدُ مِنْكَ لِبَاسَ مَسْكَنَتِي
إِلَهِي..منادی و محلا منصوب، مفعول به برای فعل محذوف و حرف ندا حذف شده، اسم ذات، مفرد مذکر.
أَلْبَسَتْنِي.. فعل(ثلاثی مزید باب افعال، صیغه 4، دو مفعولی)و نون وقایه و یاء متکلم (مفعول به 1)
الْخَطَايَا..فاعل، جمع مکسر خطیئه،
ثَوْبَ مَذَلَّتِي.. مضاف مضاف الیه(مضاف مضافالیه)، مفعول به 2،(ثوب: اسم ذات، مفرد مذکر، معرفه به اضافه) (مذلت: مصدر میمی، مفرد مونث، معرفه به اضافه)
وَ..عاطفه غیر عامل
جَلَّلَنِي.. فعل( ماضی باب تفعیل صیغه 1) نون وقایه، مفعول به.
التَّبَاعُدُ… فاعل، اسم معنی، مصدر باب تفاعل، معنای مطاوعه.
مِنْكَ.. متعلق به تباعد
لِبَاسَ مَسْكَنَتِي.. (مضاف مضاف الیه) مفعول به 2، (لباس: اسم ذات، مفرد مذکر، معرفه به اضافه) (مسکنة: مصدر میمی، مفرد مونث)

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) : اِنَّ لِقَتْلِ‌ الْحُسَیْنِ حَرَارَةً فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لَا تَبْرُدُ اَبَداً

قال.. فعل ماضی صیغه 1
رسول.. فاعل مرفوع به ضمه
الله.. مضاف الیه
صلی الله علیه و آله و سلم : جمله معترضه محلی از اعراب ندارد
إِنَّ.. حروف مشبهه
لِقَتْلِ‌.. متعلق به فعل یا شبه فعل محذوف خبر
الْحُسَیْنِ.. مضاف الیه
حَرَارَةً.. اسم ان و منصوب
فِی قُلُوبِ.. متعلق به فعل یا شبه فعل محذوف صفت
اَلْمُؤْمِنِينَ.. مضاف الیه مجرور به یاء
لَا تَبْرُدُ..لا نافیه، فعل فاعل هی مستتر که برمیگردد به حرارة
اَبَداً.. مفعول فيه منصوب متعلق به لاتبرد
لاتبرد ابدا: جمله صفت دوم برای حرارة

شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) داغی بر دل‌های مؤمنان گذاشته که هیچ‌گاه خنک نخواهد شد.» 

ما شاء الله
ترکیب اول
ما: موصوله
شاء الله: جمله صله محلی از اعراب ندارد
شاء: فعل ماضی مبنی بر فتح
الله: فاعل مرفوع به ضمه
عائد صله: ه (مفعول به) که محذوف است، تقدیر به این صورت است، ما شاء ه الله
نقش (ما) : خبر برای مبتدای محذوف، تقدیر به این صورت است (هذا ما شاء الله) ، (الامر ما شاء الله)

ترکیب دوم
ما شاء الله
ما: شرطیه
شاء: فعل ماضی مبنی بر فتح، فعل شرط، جواب شرط محذوف و تقدیر اینگونه است(ما شاء الله کان(تامه)او استقر او وجب)
الله: فاعل مرفوع به ضمه
نقش (ما)؛
1. مبتدا، فعل شرط و جواب می شود خبر
2. مفعول به برای فعل شرط
اینجا به خاطر این که فعل شرط نیاز به مفعول به دارد (ما) را مفعول به برای فعل شرط میگیریم

تحليل صرفى كلمه على
اسم يا فعل يا حرف: على اسم اعظم است.
معرفه يا نكره: على معرفه است دوست و دشمن او را مى شناسند ولى بشريت به معرفت كامل او نرسيد( ياعلى ما عرفك الا الله  و أنا)
مجرد يا مزيد: على مجرد از هرگونه رجس است.
جامد یا مشتق: علی مشتق است نورش از نور خدا مشتق شده(کنت أنا ومحمد نورا واحدا من نور الله عزوجل) واسمش از اسم خدا مشتق شده(أنا اشتق الله اسمي من اسمه فهو العالي وأنا علي)
مصدر يا غير مصدر: مصدر ائمه است (أبوالأئمة)
مذكر يا مؤنث: اولين مذكرى است كه به پیامبر ایمان آورد.
مفرد يا مثنى يا جمع: على مفرد است دنيا همانند على نزاده( عقمت النساء أن يأتين بمثل علي بن أبي طالب)
مثنى است: ( وأنفسنا و أنفسكم)، ( أنا محمد ومحمد أنا، أنا من محمد و محمد منى)
جمع است: على جمع اضداد است به وقت جنگ شیر میدان و به وقت شب یتیم نوازترین بود.
منصرف یا غیرمنصرف: على منصرف به ذات ربوبى بود.
على غيرمنصرف بود چون هیچ وقت کسر نگرفت و شکست نخورد فتح همراه همیشگی او در جنگها بود.
مقصور یاممدود یا..: علی مقصور در اله بود و عقلها مقصور از فهم علی بود و هست و خواهد بود.
نام علی ممدود در تاریخ بشریت است.
حق علی از جانب مردم منقوص بود حقش را هیچ وقت ادا نکردند.
و علی صحیحترین صحیح است. وشبه صحیح مطلق (پروردگارش) است (أنا عین الله أنا لسان الله أنا يدالله)
وزن: ضربة علي يوم الخندق أفضل من عبادة الثقلين. على كه وزن ندارد ( لا يقاس بنا أحد) على خود ميزان است( ياعلى أنت الميزان)

پ.ن..بر روح مطهر امیر المومنین علی علیه السلام صلوات..
پ.ن.. به قلم مصباح الدُّجی (استادم)

رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ اللّه َ و مَلائكَتَهُ حَتَّى النَّملَةَ فِي جُحرِها حَتَّى الحوتَ فِي البَحرِ يُصَلّونَ عَلى مُعَلِّمِ النّاسِ الخَيرَ.
إنَّ.. حروف مشبهه
اللّه َ.. اسم آن منصوب به اعراب ظاهری فتحه
و.. عاطفه
مَلائكَتَهُ..عطف به الله.. مضاف الیه مجرور
حَتَّى.. عاطفه
النَّملَةَ.. عطف به ملائکه.. منصوب به فتحه
فِي جُحرِها.. جار و مجرور متعلق به حال محذوف
حَتَّى.. عاطفه
الحوتَ.. عطف به نمله.. منصوب به فتحه
فِي البَحرِ.. متعلق حال محذوف
يُصَلّونَ.. جمله خبر برای إن محلا مرفوع
عَلى مُعَلِّمِ… متعلق به یصلون
النَّاسِ.. مضاف الیه مجرور. محلا منصوب مفعول به 1
الخَيرَ.. مفعول به 2.. منصوب به فتحه ظاهری

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند و فرشتگانِ او و حتى مور در لانه اش و حتى ماهى در دريا، بر كسى كه به مردم خير و خوبى بياموزد درود مى فرستند.

10 نکته بسیار مهم درباره مفعول فیه  

 1 - از بین ظروف برخی مبنی هستند و غیر از مفعول فیه هیچ نقشی ندارند بجز زمانی که حرف جر به اول آنها بیاید:

“حیثُ، الان، لمّا، أین، متی، امسِ، اذا لدن" 
 مثل: 
«هبْ لنا من لدنک»

 2 - کلماتی؛

 مثل:
«دائماً، اخیرا، غالبا، فورا"، إحیانا، ابدا» همواره مفعول فیه هستند.

 3 - فقط عده ای از ظروف هستند که علاوه بر مفعول فیه بودن میتوانند نقش دیگری بپذیرند:

«یوم، ایّام، لیل، لیالی، لحظة، لحظات، سنة، سنوات، ساعة، ساعات، أسبوع، شهر»

 4 - کلمه «عند » هم می تواند مفعول فیه زمان و هم مکان باشد و این باتوجه به مضاف الیه اش مشخص می شود و سه حالت دارد:

 الف )- «عند+ ضمایر متصل منصوبی » مثل: عندنا 
دراین صورت ظرف مکان است.

 ب)- «عند+ اسم شخص و یا مکانی بشود» مثل: “عند المکتبة”
در این صورت بازهم مفعول فیه مکان است.

 ج)-در سایر موارد «عند+ غیر از موارد بالا شود» مثل: عند الصباح 
در این صورت مفعول فیه زمان است. و
یا 
 مثل: 
« عند المعصیة» 
که باز مفعول فیه زمان است.

 5 - اعدادی که بر وزن فاعل می آیند و تنوین نصب می گیرند و معادل اعداد ترتیبی در فارسی هستند، در عربی مفعول فیه زمان می باشند؛ 
چون ترتیب زمانی را نشان می دهند:
اولا، ثانیا، ثالثا، رابعا، …..

 6 - اسم تفضیل و اسماء اشاره اگر بعد از آنها کلمات ظرف بیاید، خودشان مفعول فیه هستند.

 مثال: 
طالعت دروسی “اکثر” الایام.

لم اذهب الی المکتبه “هذا” الیوم

 7 - تمام ظرف ها دائم الاضافه اند؛ یعنی بعد از آنها مضاف الیه می آید، به شرطی که ال و تنوین نداشته باشند و مبنی هم نباشند.

 مثال:

عین کلمه “یوم” دائم الاضافه؟
1 - الیوم 2 - یوما”
3 - فی الیوم 4 - یوم

 جواب: گزینه 4

 8 - کلمه “لما” در اول فعل ماضی ظرف زمان و معادل نقش اصلی “مفعول فیه” است و ترجمه اجباری قید زمان دارد. یعنی به صورت “هنگامی که، وقتی که، زمانی که، … ” ترجمه می شود.

 مثال:
لما ذهبت الی المدینه رایت طبیبا حاذقا…
هنگامی که به شهر رفتم، …

کلمه “لما” در اول فعل مضارع هم می تواند به صورت مفعول فیه به کار رود؛
به شرطی که جارمه نباشد، یعنی پایان فعل را مجزوم نسازد:

لما یدرس المعلم جیدا، یجب علینا نستمع له جیدا!

“هنگامی که معلم به خوبی درس می دهد، باید به خوبی به او گوش بدهیم!”

 9- کلمه “هناک” در وسط عبارت و بعد از یک فعل، نقش “مفعول فیه” می پذیرد، و به صورت “آنجا” ترجمه می شود؛ ولی در اول جمله اگر بعد از آن یک اسم قرار گیرد، نقش “خبر مقدم” می پذیرد و در این صورت باید به صورت “وجود دارد” ترجمه شود.

 مثال:
رایت صدیقی هناک:
دوستم را در آنجا دیدم.
(هناک) - مفعول فیه

هناک مساجد فی اصفهان.
مساجدی در اصفهان وجود دارد.
(هناک) - خبر مقدم؛ شبه جمله.

 نکته مهم:

اگر قبل از “هناک” فعل منفی “لیس” واقع شود؛ به صورت فعل “وجود ندارد” ترجمه می شود:

 لیس هناک حد لحاجات الانسان…..
“حدی برای نیازهای انسان وجود ندارد…”

 10 - در مبحث مشتقات اسم زمان و مکان بر وزن های (مفعل، مفعل و مفعله) می آید. این اسم ها هم می توانند در نقش مفعول فیه بیایند؛ به شرطی که؛

اولا: منصوب باشند؛
ثانیا: هم ریشه با فعل اصلی عبارت باشند.

 مثال:
جلست “مجلس” العلماء:
در مجلس دانشمندان نشستم.

ذهبت “مذهب” العشاق:
به شیوه (به راه) عشاق رفتم.

اگر در کلامی، #مفعول_به نبود، یکی از این سه مورد #نائب_فاعل می‌شود:

 1 مصدر: هنگامی که
 برای مصدر، #صفت بیاید؛ مانند نُصِرَ نصرٌ عزیز.
 یا مصدر برای بیان نوع باشد؛ نُصِرَ نصرُ الأمیر.
 یا مصدر برای تعیین عدد باشد؛ نُصِرَ نَصرَتان

2 ظرف: هنگامی که:
برای ظرف، صفت بیاید؛ مانند سُهِرَتْ لیلَةٌ کامِلةٌ.
یا اضافه به اسمی شود؛ مانند جُلِسَ أمامُ الأستاذ.
 یا ظرف، عَلَم باشد؛ مانند صِیمَ رمضانُ.

3 مجرور به حرف جر(به جز حرف لام جر)؛ مانند مُرّٕ بالحدیقة.
بر خلاف «وُقِفَ لك» که حرف جر، «لام» است. در این جا، ضمیری در وُقِفَ مستتر است که به مصدر(وقوف) برمی‌گردد.(ترجمه: ایستادن برای تو انجام شد.

 منبع: صدی من الهدایه فی نهج البلاغه، ص ۵۱

در برخی موارد، وزن های صفت مشبهه و اسم مبالغه مشترک است. برای تشخیص وزن اسم مبالغه و صفت مشبهه به روش زیر عمل می کنیم: 

ابتدا اسم فاعل آنها را می سازیم بر وزن فاعل (ثلاثی مجرد) اگر آن کلمه ساخته شده کاربرد و معنی نداشت صفت مشبهه است. 
اما اگر اسم فاعل آن کاربرد داشته باشد اگر معنایش با خود کلمه یکی باشد اسم مبالغه است در غیر اینصورت صفت مشبهه است. مثال : 

عزیز ——-> عازِِز ——-> صفت مشبهه 

صَبور ——-> صابر ——-> اسم مبالغه 

کَفُور ——-> کافِر ——->اسم مبالغه 

حَکیم (دانا) ——-> حاکِم (فرمانروا) ——-> صفت مشبهه 

صَدیق (دوست) ——-> صادِق (راستگو) ——-> صفت مشبهه 

صَدُوق ——-> صادِق ——-> اسم مبالغه

منبع. صرف و نحو کاربردی

شیوه‌ی ترجمه‌ی فعل مجهول «متعدّی به حرف جر»:

فعل «وَقَعَ» را به مصدرِ آن فعل اسناد می‌دهیم.

به بیان دیگر مصدر فعل مجهول را فاعل مادّه‌ی «وقع» قرار می‌دهیم.

مثالی می‌زنیم تا روشن بشه:
«جُلِسَ عَلَی الکرسي»⬅️ «وَقَعَ الجُلُوسُ علی الكرسي»

ترجمه: نشستن روی صندلی صورت گرفت یا واقع شد.

«ذُهِبَ بسعیدٍ»⬅️ وَقَعَ الذهاب بسعیدٍ»

ترجمه: بردن سعید، صورت گرفت.

منبع: صرف کاربردی، ص ۳۸

حُبُّ عَلِیٍّ عِبادَةٌ.

حُبُّ.. مبتدا مرفوع به ضمه
عَلِیٍّ.. مضاف الیه مجرور
عِبادَةٌ… خبر مرفوع به ضمه

امام صادق علیه السلام
 دوست داشتن على، عبادت است.
تاریخ بغداد، ج12،ص351.

همزه قطع همزه‌ای است که اگر در بین کلام هم بیاید، تلفّظ می‌شود.

مواضع همزه‌ی قطع:

1⃣ وقتی خودش یک کلمه باشد؛ مثل همزه‌ی ندا و استفهام

2⃣ هنگامی که همزه، حرف اصلیِ کلمه‌ای باشد؛ مانند أذِنَ، أمَل، أم، إلّا و…

3⃣ همزه‌ی صیغه‌ی ۱۳ فعل مضارع؛ مانند أقول

4⃣ همزه‌ی مصدر و ماضی و امر باب إفعال؛ مانند إکرام(مصدر) ، أکْرَمَ(ماضی) ، أکْرِم(امر)

5⃣ همزه‌ای که در ابتدای اسم می‌آید(به جز ۱۲ اسمی بالا ذکر شد)؛ مثل ألِف، أربع، أشهُر، أفضَل، أحمر، أعمی.

6⃣ همزه‌ی «ال» که با اسمش، عَلَم شود؛ یعنی اسمِ کسی یا چیزی قرار بگیرد؛ مانند «ألکتاب» که اسم یکی از کتب آقای سیبویه است، ألمدینة و…

منبع: صرف ساده، ص۳۶۲

 @sarf_v_nahve

مواضع همزه وصل:

1 اسم(إبن، إبنة، إبنُم، إسم، إسْت، إمرُؤ، إمرأة، إثنان، إثنتان، أیْمُ، أیمُن، ال موصوله)

2 همزه‌ی ابواب ثلاثی مزید و ماضی و امر ثلاثی مزید به جز باب إفعال (مانند انفعال، افتعال، استَفعَلَ، اِفْتَعِلْ و…) 

3 امر مخاطب ثلاثی (مانند: إعلَمْ)

4 ال تعریف

منبع eitaa.ir/sarf_v_nahve

تاء(ة) به جای چه چیزهایی می‌آید؟

۱. به جای فاءالفعل
وَعْد←عِدَة

۲. به جای عین الفعل
إقْوَام←إقَوْام←(حذف واو)إقام←إقامَة

٣. به جای لام الفعل
شَفَه←شَفَة

۴. به جای حرف زائد
تَبصیر←تَبْصِرَة

 منبع: مغني الفقیه(علم نحو با مبانی فقهای شیعه)، ص٤٣٠

درجات مبالغه بين صيغه‌های مبالغه متفاوت است…

فَعيل … فُعال … فُعّال … فُعّالة

مانند:

كريم … كُرام … كُرّام … كُرّامة

که وزن «فعیل» نسبت به بقیه‌ی اوزان، از
مبالغه‌ی کم‌تری برخوردار است و «فُعال» نسبت به دو تای بعدی، از مبالغه‌ی کم‌تری برخوردار است و إلی آخر…

منبع: مغنی الفقیه(صرف جامع کاربردی)، ص۳۸۲

فرق باب تفاعل، افتعال و مفاعله در معنای مشارکت چیست؟

1. مشارکت در باب مفاعله، بین فاعل و مفعول است(قاتَلَ زیدٌ بَکراً.)
ولی در باب افتعال و تفاعل، هر دو اسم مرفوع اند(تضارب زیدٌ و بَکْرٌ)
که برهم دیگر عطف شده اند.

2. در باب افتعال و تفاعل، می‌توان فاعل را یک اسمِ دارای افراد قرار داد که مشارکت بین آن‌ها رخ داده است(تنازعَ قومٌ. و تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبر (۳ عصر) )

3. اگر بخواهیم مشارکت را به یکی از طرفین نسبت دهیم، یعنی بگوییم فلانی مشارکت را شروع کرد، فقط می‌توان از باب مفاعله استفاده کرد.

منبع: مغنی الفقیه(صرف جامع کاربردی)، ص۱۷۸

صفت مشبهه:
اسمی است که از فعل ثلاثیِ(مجرد و مزید) لازم، گرفته می‌شود تا بر ثبوت و دوام دلالت کند.

صفت مشبهه از باب «فَعِلَ یَفْعَلُ» بر سه وزن می‌آید:

فَعِلٌ (که دلالت بر اندوه یا شادی می‌کند.)
مانند: ضَجِر(بیزار شده) ، فَرِحٌ(شاد) بَطِرٌ(شاد)

قرآن: ﴿…إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ﴾
ﻣﺴﻠّﻤﺎً او ﺷﺎﺩﻣﺎﻥ ﻭ ﺧﻮﺩﺳﺘﺎ است.
(هود/۱۰)

أفْعَل (به معنای رنگ یا عیبِ ظاهری یا زینت می‌آید.)
مثال: أصفَر(زرد) ، أزْرَق(آبی) ، أحْدَب(گوژ پشت) ، أعْمَی(نابینا) ، أکْحَل(زیبا چشم) ، أحوَر(مرد سیاه چشم)

فَعْلان (به معنای پر بودن یا خالی بودن یا دارای حرارت باطنی می‌آید.)
مانند: عَطشان(تشنه) ، شَبْعان(گرسنه) ، رَیّان(سیراب) ، غَضبان(عصبانی) ، مَلْآن(پُر)

ادامه »

حکم وصف بعد از مضاف و مضاف الیه:

اگر وصف بعد از هیئت اضافه(مضاف و مضاف إلیه واقع شود، (مررتُ بغلامِ زيدٍ العالمِ)
در این صورت، وصف صلاحیت وصفیت برای هرکدام را دارد و هیچکدام بر دیگری ترجیح ندارد.

﴿جنّاتُ عدنٍ تجرِي مِن تحتِها الأنهار﴾
(طه/٧٦)

منبع: مغنی الفقیه علم نحو، ص۴۶۶

فایده ی تصغیر اسم:

۱. تحقیر؛
مانند: رُجَیل (مرد کوچک)

۲. توهین؛
مانند: شُوَیْعِر (شاعرك)، تُوَيْجِر (تاجرک)

۳. تقلیل عدد (کم دانستنِ تعداد چیزی)؛
مانند: أعطاني دُرَيْهِمات. (مرا چند درهمی داد.)
صدْتُ عُصَيْفِرات. (چند گنجشکی صید نمودم.)

۴. تقریب زمان؛
مانند: جِئتُ قُبَیلَ المغرب. (کمی قبل از غروب آفتاب آمدم.)

۵. تقریب مکان؛
مانند: یکون الکنزُ تُحَیتَ رِجلی. (گنج مقداری پایین تر از پای من است.)

۶.اظهار محبّت و ترحّم؛
مانند: یا بُنَيَّ! (ای پسرکم!)

معانی إما :

1. شک

مثال:
قَرَأتُ إمّا کتابَ الصرف و إمّا کتابَ النحو.

(در جایی که می‌داند یکی از این دو کتاب را حتماً خوانده ولی در مصداق شک دارد.)

2. إبهام

مثال:
﴿…حَتَّىٰ إِذَا رَأَوْا مَا يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذَابَ وَإِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَّكَانًا…﴾
(۷۵ مریم)

ﺗﺎ ﺯﻣﺎنی ﻛﻪ ﺁن‌ﭽﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﻭﻋﺪﻩ ﺩﺍﺩﻩ‌ﺍﻧﺪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ، ﻳﺎ “ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻭ ﺷﻜﻨﺠﻪ [ﺩﺭ ﺩﻧﻴﺎ]” ﺭﺍ ﻳﺎ “ﻋﺬﺍﺏ ﻗﻴﺎﻣﺖ” ﺭﺍ، ﭘﺲ ﺑﻪ ﺯﻭﺩی ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺩﺍﻧﺴﺖ ﭼﻪ کسی ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺶ ﺑﺪﺗﺮ است.
(مبهم است که چه وقت متوجه شوند؛ برخی با عذاب در دنیا به خودشان می‌آیند و برخی با عذاب آخرت…)

تخییر

مثال:
قُلْنَا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِمَّا أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّا أَن تَتَّخِذَ فِيهِمْ حُسْنًا
(۸۶ کهف)

ﮔﻔﺘﻴﻢ: ﺍی ﺫﻭ ﺍﻟﻘﺮﻧﻴﻦ! ﻳﺎ [ﺍﻳﻦ ﻗﻮم ﺭﺍ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﻓﺴﺎﺩ ﻭ ﺳﺘﻤﺸﺎﻥ] ﻋﺬﺍﺏ ﻣﻰ‌کنی ﻭ ﻳﺎ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎﻥ ﺷﻴﻮﻩ‌ای نیک ﺩﺭ ﭘﻴﺶ ﻣﻰﮔﻴﺮی.
(خداوند، حضرت ذوالقرنین را مخیّر بین دو کار کرده هر کدام را خواست، انجام دهد.)

4. إباحه

مثل:
صَلِّ إمّا قصراً و إمّا تماماً.
نماز بخوان؛ چه شکسته و چه کامل. (مباح بودنِ چگونگی نماز خواندن)

تفصیل

مثل:
إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَ إِمَّا كَفُورًا
(۳ انسان)

ﻣﺎ ﺭﺍﻩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻭ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻳﻢ ﻳﺎ ﺳﭙﺎسگزﺍﺭ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﻳﺎ ﻧﺎﺳﭙﺎﺱ.
(آیه دارد تفصیل می‌دهد که افرادی را که هدایت کردیم، یا شکر می‌کنند و در مسیر ادامه می‌دهند و یا کفران و ناسپاسی می‌کنند و از مسیر خارج می‌شوند.)

کاف خطاب حرفی است که در آخرِ به بعضی از اسم‌های اشاره می‌آید تا نشان دهد مخاطبِ اشاره چه افرادی هستند.

مثال:
ذَٰلِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي
آن(=تعبیر خواب) ﺍﺯ چیز هایی ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ. (۳۷ یوسف)

در این جا، حضرت یوسف، برای دو زندانی، به تعبیر خواب اشاره می‌کنند.

پس مشارٌ إليه، «تعبیر خواب» است
و مخاطب در این اشاره، دو نفر زندانی است که «کُما» بر آن دلالت می‌کند.

مثال بعدی:
ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ
آن(=جهاد در راه خدا) ﺑﺮﺍی ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺳﺖ.

مشارٌ إلیه: جهاد در راه خدا
مخاطب(کُمْ): مسلمانان

حرف کاف خطاب در «هنا» تغییر نمی‌کند؛ چه مخاطب یک نفر باشد یا چند نفر.

یعنی هناك و هنالك نسبت به این که مخاطب یک نفر باشد یا چند نفر، مذکر باشد یا مؤنث، تغییر نمی‌کند.

به این کاف می‌گویند: «کاف خطاب غیر متصرّفه»

منبع: النّحو الوافي، جلد۱، ص۲۷۴، پاورقی۱
تصاریف، ج۲، ص۲۴۳

در آیه‌ی ﴿فَانظُرْ إِلَىٰ طَعَامِكَ وَ شَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ﴾
(بقره ۲۵۹)

سه احتمال درمورد کلمه(لم يَتَسَنَّهْ) مطرح شده است:

1. از ریشه‌ی «س ن و» باشد که پس مجزوم شدن، «هاء سکت» ملحق به آن شده باشد. 

2. از ریشه «س ن ن» باشد که در این‌صورت لام الفعل در باب(تفعُّل) قلب به «ياء» و سپس تبدیل به «الف» شده و به خاطر مجزوم شدن، الف حذف شده است.

و «هاء» نیز برای سکت است.

3. از ریشه(س ن ه) باشد که در این صورت «هاء» لام الفعل می‌باشد.

در هر سه احتمال به معنای «لم يَتَغَيَّرْ» می‌باشد.

منبع: صرف کاربردی در آیات و روایات، ص۸۸ و ۸۹

مواردی که فعل مضارع، به وسیله ی أن مقدره منصوب می شود:

بعد از لام تعلیل
مانند: خُذِ الدَّواءَ لِتَبرَأَ (لِأن تبرأَ) دوا را بگیر تا خوب شوی.

بعد از لام تأکید ( جحود )
مانند: لَم یَکُن الله لِیَغفِرَ لَهُم. (خدا بر آن نيست كه آنان را بيامرزد.)

بعد از حتّی
مانند: صُم حَتّی تَغيبَ الشّمسُ. (روزه بگیر تا غائب شدنِ خورشید.)

ادامه »

اسم معنی، اسمی است که نمی‌شود آن را مستقلاً نشان داد.

اسم معنی فقط سه مورد است:
رنگ ها  اعداد  مصادر

 اسم ذات( اسم عین ) اسمی است که بر یک شخص یا یک چیز دلالت می‌کند.
مثل: أسد، حسن، کتاب و…

 اسم مشتق، اسمی است که بر یک کار و انجام دهنده‌ی آن کار دلالت می‌کند.(به اصطلاح: بر “حدث+فاعل” دلالت می‌کند.)
مانند آکِل(شخصی که کار خوردن را انجام می‌دهد.)

اسم زمان، نمی‌تواند خبر برای اسم ذات و اسم مشتق باشد.

ولی می‌تواند خبر برای اسم معنی باشد.

مانند الأسد جُمعة. الأسد يومٌ. العالِم في الساعة العاشرة.
این مثال ها اشتباه است.

مثال درست: القِتالُ في الساعةِ العاشرةِ. (جنگ در ساعت 10 است.)

الإختبارُ یومُ الجُمُعَةِ. (امتحان در روز جمعه است.)

منبع: مغني الأديب، حرف إذا، ص41

اسماء جامدی که دارای معنای وصفی هستند و به مشتقّات ملحق می‌شوند:

اسم جامد منسوب؛

مانند: ایرانیّ

اسم جامد مصغّر؛

مانند: رُجَیل

اسم جامدی که به قصد مبالغه بیاید.

 مانند: علیٌ عَدلٌ (عَادِلٌ)

اسم جامدی که هم‌معنای اسم مشتق بوده و دارای معنای وصفی نیز باشد.

مانند: اِبن به معنی 《مَولُود》 و اُمّ به معنی 《وَالِدَة》

چه اسمائی مذکّر و مؤنّثشان، لفظی مشترک است؟

مصدری که به قصد مبالغه باشد؛ مانند (عَدل)

عليٌ عدلٌ / فاطمةُ عدلٌ

 بیشتر اوزان مبالغه؛ (مِفصَال)

عليٌ مِفضالٌ / فاطمةُ مِفضالٌ

 وزن “فَعُول” به معنای فاعل؛ (صَبُور)

عليٌّ صَبورٌ / فاطمةُ صَبورٌ

وزن “فَعِیل” به معنای مفعول؛ (جَرِیح)

عليٌّ جَريحٌ / فاطمةُ جَريحٌ