علامت های رفع
علامت اصلی رفع اسم ضمه و تنوین رفع است ولی گاهی در بعضی از کلمات(الف)و در بعضی دیگر (واو)جانشین ضمه می شود که به آن ها علامت های نیابتی از ضمه در اعراب رفع می گویند.
الف
در مثنی :اسم مثنی اگر مرفوع شود علامت رفعش(الف)است.
مسلِم.. مسلِمانِ
واو
*در جمع مذکر سالم :جمع مذکر سالم اگر مرفوع شود علامت رفعش واو است.
مسلِم… مسلِمونَ
*در اسماء سته :این کلمات اگر مرفوع شوند علامت رفعشان واو است.
اب… جاء ابو الحسن
کلمات یا معرب هستند یا مبنی.
کلمات معرب،کلماتی که آخر آن ها تغییر پذیر است.
کلمات مبنی،کلماتی که آخر آن ها تغییر پذیر نیست.
یکی از فوائد علم نحو تشخیص کلمات مبنی و معرب از هم است.ما در ابتدا به شناخت کلمات مبنی می پردازیم؛چون تعدادشون نسبت به کلمات معرب محدود تر است و شناخت آن ها در مدت کوتاه تری میسر می گردد.
عامل و معمول
هنگام ترکیب کردن کلمات با یکدیگر بعضی از کلمات در کلمه دیگر تأثير می گذارند. در این صورت کلمه تاثیر گذارنده را (عامل)و کلمه تاثیر پذیر را(معمول)می نامند.
عوامل بر دو نوعند: لفظی و معنوی
عوامل لفظی خود بر سه قسمند: فعل و حرف و اسم
مهمترین عوامل لفظی افعالند که همه آنها عامل می باشند.
عوامل معنوی بر دو قسمند: عامل رفع در مبتدا و خبر که از آن به (ابتدائیت) تعبیر می کنند. و عامل رفع در فعل مضارع که از آن به(مجرد بودن از ناصب و جازم)تعبیر می کنند.
پ.ن. هدیه محضر نورانی امام حسین علیه السلام صلوات
قال السجاد علیه السلام
إنّی لأکتُمُ مِن عِلمی جَواهِرَهُ / کَی لا یَرَی الحَقَّ ذوجَهلٍ فَیُفتِنُنا
وَ قَد تَقَدَّمَنی فیهِ أبـو حَسَنٍ / إلَی الحُسَینِ وَ أوصَی قَبلَهُ الحَسَنا
وَ رُبَّ جوهَرِ عِلمٍ لو أبوحُ بِـهِ / لَقیـل لی أنـتَ مِمَّن یَعبُـدُ الوَثَـنا
وَ لاستَحَلَّ رِجالٌ صالِحونَ دَمی / یَـرَونَ أقبـَحَ مـا یَـأتونَـهُ حَسَنـا
إن : حرف مشبهة بالفعل
ی : ضمیر متکلم اسم ان در محل نصب
لأکتم من علمی جواهره : جمله ، خبر ان در محل رفع
ل : حرف تاکید
أکتم : فعل و فاعل
وَ لَوْ أَنَّ أَشْیاعَنا ـ وَفَّقَهُمُ اللّه لِطاعَتِةِ ـ عَلَى اجْتِماعٍ مِنَ القُلُوبِ فِى الوَفاءِ بِالعَهْدِ عَلَیْهِمْ،لَما تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْیُمْنُ بِلِقائِنا، وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعادَةُ بِمُشاهَدَتِنا عَلى حَقِّالْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِها مِنْهُم بِنا.
احتجاج طبرسی، ج 2، ص 498؛ ج 53، ص 176؛ خرائج، ج 2، ص 902
وَ لَوْ : حرف ربط
أَنَّ : از حروف مشبهه بالفعل
أَشْیاعَ : اسم انَّ و منصوب
نا : مضاف الیه و محلا مجرور
وَفَّقَهُمُ اللّه لِطاعَتِةِ : جمله دعایی بدون اعراب
عَلَى اجْتِماعٍ : جار و مجرور متعلق به محذوف (کان-یکون)
مِنَ القُلُوبِ : جار و مجرور متعلق به محذوف
چشم هایم درشت بود و سیاه..
قدِ یک قدح..
با یک بغض، پر میشد از دریا دریا..
با یک بار خالی شدن، دریا دریا جاری میشد.
دلم شکست..
بغضم گرفت و مثلِ دل شکست..
هیهات از چشم هایم!!
چشم هایم درشت بود..
پر آب شد..
مادر آمد..
مادر نابینا بود..
با قلبش دید، رد ِ عمیق ِ قلبم را..
کاش چشم هایم درشت نبود..
کاش قلب ِ مادر چشم نداشت.
دریای ِ چشم هایم طوفانی شد.
و مادر را بُرد..
ای اجابت کننده چشم های بی قرار!!! آرامشی به چشم هایم بده.. به حقِ وجود ِ مقدس ِمادر..
يا مجیب!!!! اجابتم کن..
به قلم مهاجر
وَ لَوْ أَنَّ أَشْیاعَنا ـ وَفَّقَهُمُ اللّه لِطاعَتِةِ ـ عَلَى اجْتِماعٍ مِنَ القُلُوبِ فِى الوَفاءِ بِالعَهْدِ عَلَیْهِمْ،لَما تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْیُمْنُ بِلِقائِنا، وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعادَةُ بِمُشاهَدَتِنا عَلى حَقِّالْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِها مِنْهُم بِنا.
احتجاج طبرسی، ج 2، ص 498؛ ج 53، ص 176؛ خرائج، ج 2، ص 902
وَ لَوْ : حرف ربط
أَنَّ : از حروف مشبهه بالفعل
أَشْیاعَ : اسم انَّ و منصوب
نا : مضاف الیه و محلا مجرور
وَفَّقَهُمُ اللّه لِطاعَتِةِ : جمله دعایی بدون اعراب
عَلَى اجْتِماعٍ : جار و مجرور متعلق به محذوف (کان-یکون)
اللَّهُمَّ إِنَّ مَغْفِرَتَکَ أَرْجَى مِنْ عَمَلِی وَ إِنَّ رَحْمَتَکَ أَوْسَعُ مِنْ ذَنْبِی
اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ ذَنْبِی عِنْدَکَ عَظِیماً فَعَفْوُکَ أَعْظَمُ مِنْ ذَنْبِی
اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ أَکُنْ أَهْلاً أَنْ أَبْلُغَ رَحْمَتَکَ فَرَحْمَتُکَ أَهْلٌ أَنْ تَبْلُغَنِی وَ تَسَعَنِی
لِأَنَّهَا وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ
تعقیبات مشترکه نماز/مفاتیح الجنان
اللَّهُمَّ : منادای علم مبنی بر ضم (اللهُ) م مشدد بجای (یا)
إِنَّ :حرف مشبه بالفعل
مَغْفِرَتَکَ : اسم انّ منصوب – کَ مضاف الیه محلا مجرور(مبنی بر فتح)
امام حسین علیه السلام:
طولُ التَّجارِبِ زِیادَةٌ فِی العَقلِ
أعلام الدین صفحه 298
طولُ.. مبتدا. مرفوع. مفرد مذکر
التَّجارِبِ.. مضاف الیه مجرور. جمع. معرفه. ج ر ب. تفاعل. مصدر.
زِیادَةٌ.. خبر مرفوع
فِی العَقلِ.. جار مجرور
تجربه هاى طولانى، مایه فزونىِ عقل است.
پ.ن1. هدیه محضر نورانی امام حسین علیه السلام صلوات
امام رضا علیه السلام:
إِنَّ اللّه یُؤَخِّرُ إِجابَةَ المُؤمِنِ شَوقا إلى دُعائِهِ وَیَقُولُ: صَوتٌ اُحِبُّ أَن أَسمَعَهُ، وَیُعَجِّلُ إجابَةَ دُعاءِ المُنافِقِ وَیَقُولُ: صَوتٌ أَکرَهُ سَماعَهُ
إِنَّ… حروف مشبهه. عامل.
اللّه.. اسم انّ
یُؤَخِّرُ.. فعل مضارع مرفوع. باب تفعیل. فاعل هو مستتر
إِجابَةَ.. مفعول به منصوب.
المُؤمِن..مضاف الیه مجرور
شَوقا.. مفعول لاجله منصوب
إلى دُعائِ.. جارو مجرور متعلق به یوخّر
هِ.. مضاف الیه مجرور. ضمیر متصل مجروری
وَ..؟
پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم: رَحِم اللّهُ عَبْداً اَعانَ وَلَدَهُ عَلی بِرِّهِ بِالاِحْسانِ اِلَیْهِ، وَ التَّأَلُّفِ له و تَعلیمهِ و تَأْدیبِه.
رَحِم.. فعل ماضی مبنی بر فتح
اللّهُ.. فاعل مرفوع
عَبْداً.. مفعول به منصوبن
اَعانَ.. فعل ماضی ع و ن. باب افعال اَعوَنَ. اعان
وَلَدَ.. مفعول به منصوب
هُ.. مضاف الیه مجرور
عَلی بِرِّ.. جارو مجرور متعلق به اعان
هِ.. مضاف الیه مجرور
بِالاِحْسانِ.. جارو مجرور متعلق به اعان اِلَیْهِ.. جارو مجرور متعلق به اعان
وَ.. عاطفه. غیر عامل
اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي فاطِمةَ وَ ابيها وَ بَعْلِهَا وَ بَنِيهَا وَ السِرِّ الْمُسْتَوْدَعِ فِيهَا بِعَدَدِ مَا احَاطَ بِهِ عِلْمُك
اَللَّهُمَّ.. یا اللهُ.. منادی مفرد معرفه مبنی بر ضمه.
صَلِّ.. فعل امر فاعل انت مستتر. مفرد مذکر. باب تفعیل. ص ل و.
عَلَی فاطِمه.. حرف جر. عامل. جار مجرور متعلق به صل
فاطمة. اسم. مونث. غیر منصرف. علم
وَ.. عاطفه
ابي عطف به فاطمه. مجرور به یاء
پیامبر صلى الله علیه و آله :
اَلضَّیفُ یَنزِلُ بِرِزقِهِ و َیَرتَحِلُ بِذُنوبِ اَهلِ البَیتِ؛
اَلضَّیفُ.. مبتدا مرفوع
یَنزِلُ بِرِزقِهِ و َیَرتَحِلُ بِذُنوبِ اَهلِ الْبَیتِ.. جمله خبر محلا مرفوع.
یَنزِلُ.. فعل مضارع مرفوع.
بِرِزقِ..جارو مجرور متعلق به ینزل
هِ..مضاف الیه مجرور
و.. عاطفه غیر عامل
َیَرتَحِلُ…عطف به ینزل. فعل مضارع از باب افتعال.
اللَّجَاجَةُ تَسُلُّ الرَّأْى
اللَّجَاجَةُ.. مبتدا. مرفوع
تَسُلُّ.. فعل مضارع.
الرَّأْى.. مفعول به منصوب
جمله تسلُّ الرأی… خبر محلا مرفوع
لجاجت، فکر و رأى انسان را از میان مى برد. حکمت 179
پ.ن. هدیه محضر امام حسن مجتبی علیه السلام صلوات
دلم برایت لک زده بود.
قبلا روی زمین بودی..بیدار که بودم.
روی زمین بودی..
شب بود یا بعد از نماز صبح، یادم نیست.
خوابیدم.
خوابت را دیدم..
در خوابم، حرمت را معلق در آسمان دیدم..نردبانی از زمین به سمتت کشیده شده بود. پله ی اول از سمت پایین هم به زمین نمیرسید..
نردبان صاف صاف بود. بالا آمدیم.
فوج فوج آدم بالا می آمدند.. و پایین میرفتند.
من هم آمدم بالا.. یادم نیست آسان بود یا سخت. اما وقتِ پایین آمدن که شد.. ترسیدم. آخر من از ارتفاع میترسم. ولی این بار ترسم همراه با لذت بود. چون من ماندم و حجم وسیعی از نور های رنگارنگی که تا به حال به عمرم ندیده بودم.
همه پایین آمدند و من بالا ماندم..
فکر میکنم تو هم دلتنگم بودی..
بالا آمدن شد نتیجه ی دلتنگی من..
و بالا ماندن شد نتیجه ی دلتنگی تو..
تو هم دلتنگم بودی.. اگر اینطور نبود، من هم مثل بقیه به زمین بر میگشتم.
من ماندم و ضریحی که از آن نور می بارید.
به قلم مهاجر
قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله:
سَأَلْتُ جَبْرَائِیلَ علیه السلام فَقُلْتُ الْعُلَمَاءُ أَکْرَمُ عِنْدَ اللَّهِ أَمِ الشُّهَدَاءُ فَقَالَ الْعَالِمُ الْوَاحِدُ أَکْرَمُ عَلَى اللَّهِ مِنْ أَلْفِ شَهِیدٍ فَإِنَّ اقْتِدَاءَ الْعُلَمَاءِ بِالْأَنْبِیَاءِ وَ اقْتِدَاءَ الشُّهَدَاءِ بِالْعُلَمَاء
سَأَلْتُ : فعل و فاعل
جَبْرَائِیلَ : مفعول به و منصوب
ف: حرف عطف
قُلْتُ : فعل و فاعل
(الْعُلَمَاءُ أَکْرَمُ عِنْدَ اللَّهِ أَمِ الشُّهَدَاءُ): مفعول قلتُ محلا منصوب
الْعُلَمَاءُ : مبتدا و مرفوع
امام علی علیه السلام:
لِکُلِّ شَیءٍ وَجهٌ وَ وَجهُ دینِکم الصَّلاةُ؛
کافی(ط-الاسلامیه)،ج 3 ، ص270
لکل: جار و مجرور
شَیءٍ : مضاف الیه
لکل شَیءٍ : خبر مقدم
وجهٌ: مبتدای موخر و: ربط
وجهُ: مبتدا- مصدر
قال امام حسن عسگری علیه السلام:
ما مِن بَلیَّةٍ إلّا وَ لِلّهِ فیها نِعمَةٌ تُحیطُ بها
تحف العقول صفحه 364
ما : مشبهة به لیس (مای حجازیة)
مِن : حرف جر ، زائده
بَلیَّةٍ : لفظا مجرور ، اسم ما و محلا مرفوع
إلّا وَ لِلّهِ فیها نِعمَةٌ تُحیطُ بها: خبر ما و محلا منصوب
عنه علیهِ السَّلام فی قولِه تَعالی :
اِنَّما اموالُکم و اَولادُکُم : و معنی ذلکَ أنَّهُ یَختبِرُهُم بالاموالِ و الاَولادِ لِیَتَبَیَّنَ السّاخِطَ لِرِزقِهِ و الرّاضی بِقِسمِهِ و اِن کانَ سُبحانَهُ أَعلَمَ بهِم من أنفُسِهِم و لکن لِتُظهِرَ الاَفعالُ الَّتی بِها یُستَحَقُّ الثَّوابُ و العِقابُ.
میزان الحکمه آیت الله ری شهری صفحه 43
عنه : جار و مجرور متعلق به محذوف
علیهِ السَّلام : جمله دعایی خالی از اعراب
فی قولِ : جار و مجرور متعلق به محذوف
ه : مضاف الیه و مجرور
تَعالی : جمله دعایی بدون اعراب برای ضمیر ه
اِنَّما : انَّ حرف ناصبه و مای کافه که ابتدای آن آمده انَّ را از عمل باز میدارد.
امام على علیه السلام :
أیُّها النّاسُ ! الآنَ الآنَ ما دامَ الوَثاقُ مُطلَقا ، و السِّراجُ مُنیرا ، و بابُ التَّوبَةِ مَفتوحا، مِن قَبلِ أن یَجِفَّ القَلَمُ و تُطوَى الصُّحُفُ .
میزان الحکمة ج 4 / ص 540
أیُّها : ایّ: منادی نکره مقصوده مبنی بر ضم محلا منصوب ، ها:حرف زائد برای تنبیه
النّاسُ : بعد أیُّها چون جامد است عطف بیان ومرفوع
الآنَ الآنَ :مفعول فیه و تکرار برای تأکید
مادامَ :فعل ناقص
الوَثاقُ :اسم مادامَ ، مرفوع
مُطلَقا:خبر مادامَ ، منصوب
و :عطف ، غیر عامل
روایتى از امام جعفر صادق (علیه السلام ) آمده است :
اذا اﺗّﻬﻢَ المُوﻣِﻦُ اَﺧﺎهُ اﻧﻤﺎثَ اﻻِﯾﻤﺎنُ ﻣِﻦ ﻗَﻠﺒِﻪِ ﻛَﻤﺎ ﯾَﻨﻤَﺎثُ اﻟﻤَﻠﺢُ ﻓﻰ اﻟﻤﺎءِ.
کتاب مفاتیح الحیاة
اذا:حرف شرط
اﺗّﻬَﻢَ الموﻣﻦُ اﺧﺎهُ : جمله شرط
اﻧﻤﺎثَ اﻻﯾﻤﺎنُ ﻣﻦ ﻗﻠﺒِﻪِ: جزای شرط
اﺗّﻬَﻢَ:فعل ماضی باب افتعال
الموﻣﻦُ: فاعل و مرفوع
اﺧﺎهُ :مفعول به و منصوب – ه: مضاف الیه مجرور
اﻧﻤﺎثَ :فعل ماضی باب انفعال.
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام عَنْ رَجُلَیْنِ أَحَدُهُمَا فَقِیهٌ رَاوِیَةٌ لِلْحَدِیثِ وَ اَلْآخَرُ (عابدٌ) لَیْسَ لَهُ مِثْلُ رِوَایَتِهِ فَقَالَ اَلرَّاوِیَةُ لِلْحَدِیثِ اَلْمُتَفَقِّهُ فِی اَلدِّینِ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ عَابِدٍ لاَ فِقْهَ لَهُ وَ لاَ رِوَایَةَ
بحار الأنوار ، ج 2 ، ص 145
سَأَلْتُ: فعل و فاعل
أَبَا: مفعول به و منصوب (اعراب نیابی)
عَبْدِ: مضاف الیه
اَللَّهِ: مضاف الیه
علیه السلام: جمله معترضه
عَنْ رَجُلَیْنِ: جار و مجرور متعلق به سألت
أَحَدُ: مبتدا و بدل جزء از کل برای رجلین
شهید علیاکبر نظریثابت سال 1344 در شهر مقدس قم به دنیا آمد. 15 ساله بود که عازم جبهه شد. در نخستین اعزام رسمی به عنوان نیروی سپاه، جذب واحد اطلاعات عملیات تیپ 17 علیبنابیطالب(ع) شد. با سرعت مراحل پیشرفت را طی کرد و در عملیات خیبر با انتخاب و اصرار شهید مهدی زینالدین به عنوان جانشین اطلاعات عملیات لشکر 17 علیبنابیطالب(ع) مشغول کار شد؛ این مسئولیت در سن 19 سالگی به او واگذار شد. مجموعه لیاقتها و استعدادهای کمنظیر و شخصیت استوار و قویاش در کنار معنویت و پارسایی عجیب او، باعث شده بود علیاکبر جوان یکی از فرماندهان برجسته، زیرک، سریعالفکر و برنامهریز لشکر 17 به شمار آید. سرانجام این روح پرتلاطم در سن 22 سالگی و در شب شانزدهم اسفند 1364 در منطقه عمومی فاو در حین اجرای عملیات والفجر8 از کالبد مطهرش پرواز کرد.جسم پاکش در گلزار علیبن جعفر قم در قطعه 9 ردیف سه شماره 345 درست در جایی که چند روز قبل از شهادت خود آن را به مادر و همسرش نشان داده بود گمنام و بینشان آرمید. آنچه در پی میآید گوشهای از کرامات مزار شهید نظری است که از زبان پدر و مادر او نقل شده است؛ شهیدی که به یکی از کسانی که خوابش را دیده بود این طور میگوید: «توی دنیا فامیلی من نظری ثابت بود اما در این دنیا علوی صدایم میکنند».
مقدمه
«الحمدُ لِلّه رب العالمين والصَّلوةُ و السَّلامُ علي عبدِه و رسولِه و آله الطَّيِّبين الطّاهرين»
علم صرف در دو باب اسم و فعل مورد بررسي قرار ميگيرد که جمع مکسر در قسمت اسم و در کنار جمع سالم، جايگاه ويژهاي دارد. از آنجا که در جمع مکسر ساختار کلمه از نظرظاهري دستخوش تغيير قرار مي گيرد و تشخيص مفرد کلمه بدون بررسي اوزان جمع مکسر قابل تشخيص نمي باشد , بر آن شديم تا اين موضوع را در کتب صرفي بررسي نماييم، همچنين به سبب اين که در قرآن و روايات اين نوع جمع كاربرد بسياري دارد تلاش كردهايم در ارائه مطالب و تمرينات از آيات و روايات استفاده نماييم تا ضمن كاربردي كردن آن ضرورت انجام تحقيق نيز روشن شود.
در کتب صرفي جمع مکسر را دو گونه مورد بررسي قرار دادهاند.
1. ابتدا اوزان جمع مکسر را مطرح کرده سپس اسم ها و وصفهائي که بر اين اوزان جمع بسته ميشوند آورده شده است .
2. اسماء و صفاتي که قالب شناخته شده تري دارند مورد بررسي قرار گرفته و براي هريک وزن يا اوزاني به عنوان جمع مکسر مطرح شده است.
ما در اين مقاله روش اول را برگزيديم؛ زيرا هدف ما اين است که، اگر جمعي را ديديم بتوانيم مفردش را شناسايي کنيم و گزينه اول ما در اين امر بيشتر ياري ميدهد.