سؤال
اگر شخصی چنین بگوید (در وصیتش یا بیع یا وکالت یا اجارات و…از ابواب فقهی)
«له علی الف درهم و نصفه»
(بر گردن من است هزار درهم و نصفش)
ضمیر «ه» در «نصفه» به الف بر می گردد یا درهم؟
در واقع ضمیر به مضاف بر می گردد یا مضاف الیه؟
هر کدام را که در نظر بگیرید معنی تغییر می کند.
اگر «ه» به «الف» برگردد هزار و پانصد درهم بدهکار میشود و اگر به درهم برگردد، هزار و نیم درهم بدهکار میشود (به خاطر عود ضمیر به مضاف).

در چنین مواردی قاعده چیست؟
توضیح:
اگر قبل از ضمیر، مضاف و مضاف الیهی باشد و این امکان وجود داشته باشد که ضمیر به هر کدام برگردد، قاعده این است که ضمیر به مضاف برگردد، زیرا بحث و صحبت از مضاف است و مضاف الیه به تبعیت از مضاف ذکر شده یعنی برای تعریف مضاف یا تخصیصش آمده است.
لذا در مثال زیر «ه» در «اکرمته» به غلام بر می گردد نه زید.
مررت بغلام زید فاکرمته
(از کنار غلام زید عبور کردم و غلام را اکرام کردم)

تمهید القواعد شهید ثانی
قاعده ۱۰۶از قواعد ادبیاتی،ص ۳۳۶