تعریف

لفظ فضله ای است که هیئت ذو الحال را در حین انجام فعل بیان می نماید.

اقسام ذو الحال

1.فاعل
رجع موسی الی قومه غضبانَ اسفاً

2.مفعول
و ءاتیناه الحکمَ صبیاً

3.مجرور(مجرور به اضافه و حرف جر)
ثم اوحینا الیک ان اتبع مله ابراهیم حنیفاً

4.خبر
انّ هذا صراطی مستقیماً

اشکال حال

1.مفرده که غالبا مشتق می باشد.مانند:
جاء زید راکباً

2.جمله،که در این صورت باید جمله خبریه باشد.مانند:
الخضاب زینة و نحن قوم فی مصیبته

3.شبه جمله(ظرف و جار و مجرور).مانند:
فخرج علی قومه فی زینته

نکته

۱-محل جمله حالیه منصوب است.
۲-جمله حالیه باید دارای رابط باشد.

رابط جمله حالیه

رابط در جمله اسمیه

1.واو/لئن اکلهُ الذئب و نحن عصبة

2.ضمیر/اهبطوا بعضکم لبعض عدو

3.هم ضمیر و هم واو/خرجوا من دیارهم و هم الوف

رابط در جمله فعلیه

1.اگر فعل مضارع مثبت و خالی از قد باشد،رابط فقط ضمیر است.مانند:
جائنی زید یسرع
2.رابط ضمیر مستتر در یسرع می باشد.

3.اگر فعل مضارع مثبت با قد باشد رابط واو و قد می باشد.مانند:
لمَ تؤذوننی و قد تعلمون انی رسول الله

4.اگر فعل مضارع منفی/فعل ماضی منفی/فعل ماضی مثبت باشد،رابط یا واو یا ضمیر است.

حالات تقدم و تاخر حال و ذوالحال

1.گاه تاخیر حال از ذوالحال واجب است و آن در صورتی است که ذوالحال مجرور به حرف جر و یا مجرور به اضافه باشد.مانند:
مررت بزید راکباً/نتبع مله ابراهیم حنیفاً

2.گاه تاخیر حال از ذوالحال ممتنع و غلط است و آن در صورتی است که ذوالحال نکره خالصه باشد.مانند:
جاءنی رجل راکباً/این مورد قلیل است

3.گاه مقدم نمودن حال بر ذوالحال واجب است.معمولا زمانی این مورد را مشاهده می کنیم که حال از موارد صدارت طلب باشد.مانند:
کیف جاءَ زید

تنبیه

حال می تواند متعدد باشد،همچنان که ذوالحال نیز توانایی تعدد دارد.مانند:
ثم جعلنا له جهنم یصلاها مذموماً مدحوراً
و سخر لکم الشمس و القمر دائبی