کلمات یا معرب هستند یا مبنی.

کلمات معرب،کلماتی که آخر آن ها تغییر پذیر است.
کلمات مبنی،کلماتی که آخر آن ها تغییر پذیر نیست.
یکی از فوائد علم نحو تشخیص کلمات مبنی و معرب از هم است.ما در ابتدا به شناخت کلمات مبنی می پردازیم؛چون تعدادشون نسبت به کلمات معرب محدود تر است و شناخت آن ها در مدت کوتاه تری میسر می گردد.

حکم بناء در اقسام سه گانه کلمه(یعنی اسم،فعل،حرف)

حروف همه مبنی هستند.
افعال_بیشتر فعل ها مبنی هستند،یعنی در میان اقسام سه گانه فعل(ماضی،مضارع،امرمخاطب)
اسماء_بیشتر اسم ها معربند و فقط انواع خاص و محدودی از آن ها مبنی هستند،بنابراین ابتدا به معرفی اسماء مبنی می پردازیم تا با شناخت آن ها اسماء معرب مشخص شود.

بنای در اسم

اسم های مبنی عبارتند از:
۱_ضمایر
۲_اسماء اشاره
۳_موصولات
۴_اسماء استفهام
۵_مرکب مزجیّ

گفتیم که مبنی کلمه ای است که شکل آخر آن ثابت است.به آن شکل ثابت،نوع بنای کلمه می گویند؛مثلا:شکل ثابت در آخر کلمه(مُنذُ)ضمه است.به چنین کلمه ای(مبنی بر ضم)می گویند.

بنای در حروف

مبنی بر فتح مانند:وَ
مبنی بر ضم مانند:حیثُ
مبنی بر کسر مانند:بِ
مبنی بر سکون مانند:هلْ

بنای افعال

ماضی

۱_مبنی بر فتح

در موارد زیر فعل ماضی مبنی بر فتح است:
الف)چیزی به آخر آن متصل نباشد،مانند: نَصَرَ

ب)به آخر آن《تاءِ تأنيثِ ساكن》متصل باشد،مانند: نَصَرَتْ

ج)به آخر آن 《الف تثنیه》متصّل باشد،مانند: نصرا

مبنی بر فتح در صیغه های ۱،۲،۴،۵ می باشد.

توجه :گاهی فتحه بناییِ فعل ماضی،مقدّر می شود،مانند رمی.

۲_مبنی بر سکون

اگر به آخر فعل ماضی،《ضمیر رفع متحرک》متصّل شود،فعل ماضی مبنی بر سکون می شود،مانند :نصرنَ،نصرتَ،نصرنا

مبنی بر سکون در صیغه های ۶ الی ۱۴ می باشد.

۳_مبنی بر ضمّ

اگر به آخر فعل ماضی،《واو جمع مذکر》متصّل شود،فعل ماضی مبنی بر ضمّ خواهد بود،مانند :نَصَرُوا.
صیغه ۳ فعل ماضی مبنی بر ضم می باشد.

امر

۱_مبنی بر سکون

الف)هر گاه به فعل چیزی متصل نشود،مانند :اضربْ
ب)هر گاه به فعل نون جمع مؤنث متصل شود،مانند :اضربنَ

۲_مبنی بر فتح

الف)هر گاهربه فعل نون تأکید ثقیله مباشر متصل شود،مانند :اضربَنَّ
ب)هر گاه به فعل نون تأکید خفیفه مباشر متصل شود،مانند :اضربن

۳_مبنی بر حذف حرف عله و در صورتی است که فعل امر معتل باشد،مانند :ادعُ/اقضِ

۴_مبنی بر حذف نون

الف)هر گاه به فعل الف تثنیه متصل شود،مانند :اضربا
ب)هر گاه به فعل واو جمع مذکر متصل شود،مانند :اضربوا
ج)هر گاه به فعل یا مخاطبه متصل شود،مانند :اضربی

مضارع

۱_مبنی بر فتح
درجایی است که نون تأکید مباشر به فعل متصل شود مانند :یضربَنَّ
(گاهی نون به جای ضمه علامت رفع است)

هر گاه فعل مضارع معرب،مرفوع شود یکی از علامت های زیر را میگیرد :

ضمه :در صیغه های (۱_۴_۷_۱۳_۱۴) که صیغ خمسه نامیده می شوند.
یجلسُ/تجلسُ/تجلس‌ُ/اجلسُ/نجلسُ

نون :در صیغه های (۲_۳_۵_۸_۹_۱۰_۱۱) که پنج فعل بوده و ۷ صیغه از افعال مضارع را تشکیل می دهند و افعال خمسه نامیده می شوند.
یجلسانِ/یجلسونَ/تجلسانِ/تجلسونَ/تجلسینَ

علامت های نصب مضارع منصوب

علامت های نصب مضارع منصوب دو نوع است :

۱_فتحه(علامت اصلی)
۲_حذف نون(علامت نیابتی)

هرگاه فعل مضارع معرب منصوب شود یکی از علامت های زیر را می گیرد :

فتحه : در صیغ خمسه

حذف نون :در افعال خمسه

علامت های جزم فعل مضارع

علامت های جزم فعل مضارع مجزوم سه نوع است :
۱_سکون(علامت اصلی)
۲_حذف نون(علامت نیابتی)
۳_حذف حرف عله(صیغ خمسه فعل های معتل اللام)

هرگاه فعل مضارع معرب،مجزوم شود یکی از علامت های زیر را می گیرد :

سکون :در صیغ خمسه

حذف نون :در افعال خمسه

حذف حرف عله :در صیغ خمسه معتل اللام
لم یَدعُو.. لم یَدعُ

 

پ.ن. هدیه محضر نورانی امام حسن عسکری علیه السلام صلوات