تعریف

اسمی که دلالت بر زمان یا مکان وقوع فعل میکند و عامل نصب آن فعل یا شبه فعلی است که در آن زمان یا مکان واقع شده است.

نکته.. (ظرف)اسم دیگر همان مفعول فیه می باشد.

اقسام مفعول فیه

مفعول فیه بر دو قسم(زمانی و مکانی)می باشد که هر کدام از آنها به مختص و مبهم دسته بندی می گردد.

مختص:دلالت بر محدوده زمانی و مکانی معیّن دارد.مانند:یوم و مسجد

مبهم:دلات بر محدوده زمانی و مکانی نا معیّن دارد.مانند:وقت و یمین

نکته.. در میان اقسام چهارگانه مفعول فیه،اسم مکان مختص(محدود)نمی تواند به عنوان مفعول فیه منصوب شود و واجب است با حرف جر(فی)مجرور گردد.
مانند:جلستُ فی البیتِ

اگر اسم مکان مختص(محدود)بدون فی استعمال شود در این صورت مفعول به است.

رتبه مفعول فیه

اصل در مفعول فیه تاخر از عامل خود می باشد،اما گاهی مفعول فیه اسمی است که واجب است در صدر کلام باشد که در این صورت مفعول فیه بر عامل خود مقدم می گردد.
مانند:این تذهبون/متی ذهب زید

اقسام ظروف به اعتبار اعراب و بنا

۱-معرب مثل یوم و عند
۲-مبنی مثل این و بعد(در صورتی که مضاف الیه(بعد)حذف گردد).

اقسام ظروف به اعتبار مداومتِ قرار گرفتن در موضع مفعول فیه

۱-متصرف:هم به صورت ظرف و هم به صورت غیر ظرف استعمال می شود.
مانند:یوم و یمین

۲-غیر متصرف:هیچگاه از حالت ظرف خارج نمی گردد.مانند:عند و قطّ

نیابت الفاظ دیگر به جای مفعول فیه

●اسم مضاف به ظرف.مانند:
اکلها کل حین باذن ربها

●صفت برای ظرف محذوف.مانند:
مهَّلهُم قلیلا(زمنا قلیلا)

●عددی که تمییزش ظرف باشد.مانند:
سخرها علیهم سبع لیال و ثمانیة ایام