امام على علیه السّلام فرمودند: قیلَ لِلعَبدِ الصّالِحِ لُقمانَ: أیُّ النّاسِ أفضَلُ ؟ قالَ: المُؤمِنُ الغَنِیُّ ، قیلَ: الغَنِیُّ مِنَ المالِ ؟ فَقالَ: لا ، ولکِنَّ الغَنِیَّ مِنَ العِلمِ الَّذی إنِ احتیجَ إلَیهِ اُنتُفِعَ بِعِلمِهِ ، وإنِ استُغنِیَ عَنهُ اُکتُفِى

بحارالانوار، ج 13، ص 421

 قیلَ: فعل (ماضی مجهول)، مبنی بر فتح

لِلعَبدِ: جار و مجرور (متعلق به قیل)

الصّالِحِ: مضاف الیه و مجرور

لُقمانَ: عطف بیان یا بدل کل از کل برای عبد، در محل جر، (اسم غیرمنصرف)

أیُّ النّاسِ أفضَلُ: نائب فاعل برای قیل، محلا مرفوع

أیُّ: مبتدا (اسم استفهام)، مبنی بر ضم، محلا مرفوع

النّاسِ: مضاف الیه و مجرور

أفضَلُ: خبر ، مرفوع

قالَ: فعل و فاعل

المُؤمِنُ الغَنِیُّ: مفعول به برای قال، محلا منصوب

المُؤمِنُ: مبتدا و مرفوع

الغَنِیُّ: نعت (صفت برای مومن) و مرفوع

خبر محذوف است: المومن الغنی هو افضل؟

قیلَ: فعل

الغَنِیُّ مِنَ المالِ: نائب فاعل برای قیل، محلا مرفوع

الغَنِیُّ: مبتدا و مرفوع

مِنَ المالِ: جار و مجرور متعلق به الغنی

خبر: محذوف (الغنی من المال افضلُ؟)

فَ: حرف عطف، مبنی بر فتح

قالَ: فعل و فاعل (تا آخر جمله، مفعول به برای قال)

لا: حرف نفی، مبنی بر سکون

و: حرف عطف، مبنی بر فتح

لکِنَّ: حرف مشبهه بالفعل

الغَنِیَّ: اسم لکنَّ و منصوب

مِنَ العِلمِ: جار و مجرور متعلق به غنی

خبر لکنَّ: محذوف (لکنَّ الغنیَّ منَ العلمِ الذی … افضلُ)

الذی تا آخر: جمله وصفیه برای برای الغنی، محلا منصوب)

الَّذی: بدل کل از کل ، مبنی بر سکون

إنِ: حرف شرط عامل، مبنی بر سکون

اُحتیجَ: فعل شرط (ماضی مجهول) محلا مجزوم

إلَیهِ: جار و مجرور متعلق به احتیج، هِ نائب فاعل و محلا مرفوع

اُنتُفِعَ: فعل جزاء شرط، ِفعل (ماضی مجهول) ،محلا مجزوم

بِعِلمِهِ: جار و مجرور متعلق به انتفع، هِ مضاف الیه و نائب فاعل، محلا مرفوع

و إنِ: گفته شد

استُغنِیَ: فعل شرط ، محلا مجزوم

عَنهُ: جار و مجرور (متعلق به استغنی) هُ نائب فاعل

اکتُفى: جواب شرط ، فعل و نائب فاعل؟ ، محلا مجزوم

(اگر به صورت اکتَفی (معلوم) خوانده شود، معنا درست تر به نظر می رسد: “به علم خودش اکتفا کند، قانع شود.” ولی اگر بخواهیم مجهول بخوانیم، با توجه به اینکه فعل لازم است، باید متعدی به حرف جر شود و بعد مجهولش کنیم، یعنی به صورت اُکتُفِی بِکذا بیاید که اینجا اینطور نیست.) 

 به بنده ی صالح، لقمان، گفته شد: کدام یک از مردم با فضیلت ترند؟ گفت: «مؤمنِ غنی(توانگر)» . گفته شد: بی نیاز از مال؟ گفت: «نه؛ ولیکن برخوردار از دانشى که اگر به او نیاز شد، از دانشش سود برده شود و اگر از او بى نیاز شدند، خودش به آن اکتفا کند» .

پ.ن. هدیه محضر علی ابن موسی الرضا علیه السلام صلوات.